Wyrażenia biznesowe w języku polskim i angielskim

Autor: Dorota Chłopek (1)

Bielsko-Biała

Angielskie partykuły topologiczne on oraz in – konstruowanie opozycyjnych scen przestrzennych

W każdym języku naturalnym istnieją jednostki leksykalne odwołujące się do przestrzeni fizycznej i scen związanych z życiem codziennym, w których uczestniczy konceptualizator. Mniej więcej tak brzmi jeden z najważniejszych postulatów teorii kognitywnej. Człowiek mówiący danym językiem rozpoznaje ich znaczenie dzięki wiedzy ogólnej o świecie i wiedzy kulturowej, którą nabywa, żyjąc w określonym społeczeństwie. W przypadku omawianego tu zagadnienia partykuł przestrzennych zasadnicze znaczenie ma świadomość pozycji kanonicznych – typowych – człowieka i otaczających go przedmiotów utrzymywanych dzięki sile grawitacji. Dla ludzi jest to pozycja wertykalna, kiedy nasze stopy dotykają podłoża, a głowa jest skierowana ku biegunowi dodatniemu na osi górno- dolnej. Względem takiej pozycji są usytuowane wszystkie inne obiekty: jednowymiarowe, np. linie, oraz dwuwymiarowe, np. płaszczyzny (boisko piłkarskie, zdjęcie, obraz itp.), i trójwymiarowe, np. bryły (pokój, dom, samochód, szuflada, pudełko, bryła lodu itp.).

W niniejszym artykule chcę się skoncentrować na dwóch partykułach przestrzennych on i in, gdyż w przyswajaniu ich znaczenia wielu użytkownikom nie tylko języka polskiego, ale wszystkich języków słowiańskich przeszkadza interferencja znaczeń ich odpowiedników w języku pierwszym. Dzieje się tak z powodu nieznajomości sceny głównej tych form. Każda angielska partykuła przestrzenna jest łatwo wizualizowana w logicznie zbudowanej przed uczącym się tego języka scenie głównej, następnie w subscenach, czyli scenach związanych z innym znaczeniem tej samej formy leksykalnej, lecz w pewien sposób powiązanych ze sceną główną.

Pojęcia partykuł przestrzennych ukierunkowujących i topologicznych

Termin partykuła przestrzenna jest stosowany przez A. Tyler i V. Evansa (2). Obejmuje on przyimki (przed rzeczownikiem), partykuły (za czasownikiem), „przyimki okolicznikowe” – adpreps (w jednej konstrukcji odnoszą się zarówno do występujących przed nimi czasowników, jak i do następujących po nich rzeczowników), postpozycje (po rzeczowniku). W języku polskim odpowiadają im głównie przyimki.

Partykuły przestrzenne nierozerwalnie łączą się ze schematami wyobrażeniowymi. W schematach tych oprócz obiektów TR (trajektora) i LM (landmarka) istotne są wyobrażenia sytuacji, w których występują te obiekty, czyli wyobrażenia konkretnych wydarzeń. Fizyczne TR i LM sprawiają, iż doświadczenie jest ucieleśnione (embodied) (3). Jeśli domeny nie zawierają konkretnych wyobrażeń, wtedy są abstrakcyjne. G. Lakoff i M. Turner podają przykłady domen abstrakcyjnych, takich jak myśl, śmierć, czas, obudzenie, gotowość oraz życie (4). Sceny główne zawierają konfigurację w przestrzeni fizycznej. W przestrzeni abstrakcyjnej mieszczą się znaczenia rozszerzone.

W scenach przestrzennych obiekty nie występują same, znajdują się w jakimś otoczeniu i wchodzą we wzajemne relacje. Relacje mogą być ukierunkowujące, np. w scenie, w której uczeń siedzi przy komputerze, mieści się ukierunkowanie względem siebie dwóch uczestników, występuje relacja uczeń–komputer. Konceptualizator wizualizuje ustawienie kanoniczne: palce ucznia są na klawiaturze, więc ciało znajduje się blisko urządzenia, w pozycji siedzącej, pochylonej w stronę komputera. Uczeń jest trajektorem (TR), a komputer landmarkiem (LM). Ronald W. Langacker zdefiniował trajektor jako „figurę, która znajduje się w profilu odniesieniowym; inne jednostki rozpoznawane są jako landmarki” (5).

Oprócz scen zawierających konfiguracje ukierunkowujące istnieją sceny z konfiguracjami topologicznymi, w których nie ma znaczenia przód i tył obiektów uczestniczących w scenie ani ustawienie ich względem siebie. Jeśli długopis jest na stole, nie jest istotne, którą stroną dotyka stołu. Płatki kukurydziane także nie muszą być specjalnie układane w kartonowym pudełku. Zatem w języku polskim przyimki ‘na+loc’ oraz ‘w+loc’ nie przyporządkowują sobie ukierunkowania – ścieżka/ trasa (path) (6). Angielskie partykuły przestrzenne on oraz in, tak jak powyższe polskie przyimki, w scenie głównej są kwalifikowane jako formy topologiczne, gdyż nie występuje w niej istotny ukierunkowujący element sceny. Partykuły przestrzenne on oraz in mieszczą się w domenie konfiguracyjnej (7). R.W. Langacker klasyfikuje przestrzeń jako prototypową domenę konfiguracyjną. Lokalizacja w przestrzeni występuje w punkcie lub w obszarze względem innego punktu, obszaru odniesienia, którym jest LM. C. Zelinsky-Wibbelt pisze, iż w językach europejskich lokalizacja jest zwykle oznaczana za pomocą frazy nominalnej lub relacji, która typowo jest przedstawiana czasownikiem ruchu, pozycją lub kierunkiem w domenie przestrzennej. Spostrzeżenie to ilustrują zdania: The cat is on the mat oraz The cat is playing on the mat (8).

Scena główna dla partykuły przestrzennej on oraz in

C. Goddard wysuwa twierdzenie, iż angielski przyimek on bezsprzecznie jest polifunkcyjny (polyfunctional) w ekstremalnym stopniu (9). Jednak polski uczeń powinien przede wszystkim właściwie konceptualizować angielski przyimek on w zestawieniu z przyimkiem ‘na+loc’ w języku polskim. Różnice w schemacie głównym i transfer wyrażeń osadzonych w języku polskim powodują ciągłe błędne użycie przez polskich uczniów partykuły przestrzennej on zamiast in, i odwrotnie, np. *on the picture zamiast in the picture, *on the sky zamiast in the sky, *in the bus zamiast on the bus itp. Każdy nauczyciel języka angielskiego zgodzi się, iż są to błędy standardowe. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, gdy dochodzi do wskazania różnicy znaczenia między dwoma poprawnymi wyrażeniami typu on the street i in the street. Ułatwieniem we właściwej konceptualizacji scen dla tych wyrażeń oraz im podobnych jest umiejętność skonstruowania sceny głównej, którą leksykalizują partykuły przestrzenne on oraz in.

Partykuła przestrzenna on

W schemacie głównym dla partykuły przestrzennej on TR powinien mieć mniejszy rozmiar niż LM. Większy rozmiar TR w stosunku do LM w konfiguracji obiektów odpowiadającej formie on może leksykalizować partykułę przestrzenną over w znaczeniu przykrycia/pokrycia (covering sense), np. The blanket is over the sofa ‘Koc przykrywa sofę’. W schemacie głównym dla formy on obiekty TR i LM znajdują się na osi górno-dolnej, np. the hat on my head. W subschematach TR i LM leżą także na płaszczyźnie horyzontalnej, np. the snake on my carpet. Schemat główny i subschematy mają wspólne elementy.

Jako pierwsze zwykle jest przedstawiane znaczenie, w którym on koduje scenę na osi górnodolnej, gdzie TR wchodzi w kontakt bezpośredni z LM. Każda scena przestrzenna z on zawiera funkcję wsparcia między LM i TR. W scenie głównej za sprawą sił grawitacji LM podtrzymuje TR, który znajduje się w kontakcie z LM będącym dwuwymiarową płaszczyzną horyzontalną (np. podłoga, stół, sufit itp.), wertykalną (np. mur), skośną (np. schody) (10). TR i LM mieszczą się na osi górno-dolnej, gdy LM jest płaszczyzną horyzontalną, np. podłoga, sufit, lub obiektem z płaszczyzną poziomą na górze, np. stół lub ukierunkowany pionowo człowiek z głową stanowiącą punkt położony najwyżej. Chociaż sceny z różnie ukierunkowanym LM tworzą odmienne konfiguracje przestrzenne, C. Goddard twierdzi, iż wszystkie one mają to samo znaczenie (11). Kluczowym jest element kontaktu bezpośredniego między TR i LM, czyli element dotykania landmarka trajektorem. Oto przykładowe zdania, cytaty z Internetu, które leksykalizują sceny z formą on:

1. “On my desk to the right of the CRT is a pile of books I wrote and DVDs of films I directed (picture 6 and picture 7). I like to keep them handy”, ... (http://www.on-my-desk.blogspot.com/)

2. a. Dirty clothes piles up on the floor, I wash it. Clean clothes piles up on the chair or bed, I dirty it. Dirty clothes piles up on the floor, I wash it, ... (http://www.43things.com/things/view/10653)

b. “The internet is the biggest library in the world with all the books on the floor”... (http://info.org.il/english/books_on_the_floor.html)

Hamilton has foot firmly on the floor. By Kevin Garside. (http://www.google.pl/search?q=on+the+floor&hl=pl&start=10&sa=N)

3. a. Don’t miss “Valerie on The Stairs” on Masters of Horror premiering on Showtime, directed by Mick Garris. (http://www.google.pl/search?q=on+the+stairs&btn-G=Szukaj&hl=pl)

b. Waiting On The Stairs by Pela: Listen to Waiting On The Stairs by Pela for free on Rhapsody. (http://play.rhapsody.com/pela/anytowngraffiti/waitingonthestairs?didAutoplayBounce=true)

c. More Blood on the Stairs. A ‘New’ version of Lamkin. A mason is owed money for building work on a Lord’s castle. (http://www.mustrad.org.uk/articles/lamkin.htm)

4. a. See pictures of cats with various items stacked on top of them. What’s on your cat? (http://www.stuffonmycat.com/)

b. Also, Google has added a new navigation bar on top of the result pages and ... (http://www.google.pl/search?q=on+his+&hl=pl&start=80&sa=N)

5. a. Mirror mirror on the wall, which blog search is best of them all? – asks Robert Scoble. My answer is very simple: Technorati has by far more features, ... (http://scobleizer.com/2007/04/02/mirror-mirror-on-thewall-which-blog-search-is-best-of-them-all/)

b. The Handwriting on the Wall: Resisting Technoglobalism’s Assault on Education. By: Langdon Winner. (Draft of a chapter published in Tech High: Globalization... (http://www.rpi.edu/~winner/queens2.html)

c. Note: Beginning with this post, Writings on the Wall will be featuring uncommon places and extraordinary experiences as seen and felt by my acquaintances... (http://www.annalyn.net/)

d. It was the decoration on the wall paper at the restaurant in Shenyang where we mistakenly ordered 2 kg of dumplings. I’d never seen so many dumplings in my... (http://www.chinalyst.net/node/11128)

6. a. Phil Spector emerged from his house with blood on his hands, clutching a gun and confessed to his driver ‘I think I killed somebody” on the night Lana… (http://www.google.pl/search?q=on+his+&btnG=Szukaj&hl=pl)

b. Down on my knees. (http://www.google.pl/search?q=on+my+&hl=pl&start=10&sa=N)

7. What I say here is as true as I can make it, based on my experience as a surgeon. Still, in no way is it intended as specific medical advice for any... (http://www.google.pl/search?q=on+my+&hl=pl&start=210&sa=N)

Cytaty od 1 do 6 mieszczą scenę główną. W przykładzie 1 trajektorem są książki i filmy, z kolei landmarkiem jest biurko. Jest to kanoniczna scena w pokoju ucznia. W cytatach z numerem 2 landmarkiem jest dwuwymiarowa płaszczyzna – podłoga. Trajektor różni się w każdym przykładzie z tym numerem. W cytacie 2a obiektem TR jest brudna odzież, w b są nim książki, a w c – stopa człowieka. Wszędzie za sprawą grawitacji zachodzi konfiguracja topologiczna na osi górnodolnej. Cytaty z numerem 3 zawierają pochyły landmark, którym są schody. Jednak za sprawą grawitacji trajektor znów wchodzi z nim w bezpośredni kontakt – ma miejsce wspieranie. W cytatach 3a i b trajektorem jest obiekt kanonicznie ukierunkowany pionowo – człowiek. W cytacie c trajektorem jest obiekt ciekły – krew, ukierunkowany poziomo. Choć konfiguracja TR i LM w c nie jest skonstruowana na osi górno-dolnej, istnieje bezpośredni kontakt TR z LM, przy czym TR jest mniejszy od powierzchni LM, której nie pokrywa w całości. Powierzchnia LM jest w kontakcie z niewielką plamą. W cytatach z numerem 4 istnieje obraz, jednak nie on jest landmarkiem. Przykład 4a w obrazie mieści LM, którym jest obiekt trójwymiarowy – kot. Trajektor nie jest określony. Cytat b zawiera osadzone w języku angielskim wyrażenie on top of sth. Sth, czyli coś, to landmark, którym może być ograniczona od góry płaska płaszczyzna ukierunkowana na osi górno-dolnej. Landmarkiem jest tutaj obraz strony internetowej na ekranie monitora komputera. Cytaty z numerem 5 zawierają landmark płaszczyznę, którego kanoniczne ukierunkowanie jest pionowe – ściana. W cytacie 5a trajektorem jest fizyczny obiekt w zależności od kształtu dwu- lub trójwymiarowy – lustro. W cytatach b, c oraz d trajektorem jest pismo bądź wzór na landmarku. TR wchodzi w kontakt z LM nie za sprawą sił grawitacji. Znaczenie jest już rozszerzone. Cytat 6 jako landmark mieści części ciała. Przykład 6a zawiera płynny trajektor – krew na płaskiej powierzchni landmarka – na dłoni. W przykładzie b trajektorem jest człowiek w obniżonej pozycji – na kolanach. Kolana stykają się z landmarkiem – podłogą. Choć trajektor jest tutaj ukierunkowany pionowo, partykuła przestrzenna on może także leksykalizować scenę, w której trajektor – człowiek leży na podłodze, czyli jest ukierunkowany horyzontalnie. Trajektor jest ukierunkowany, lecz w tych scenach nie zachodzi ukierunkowanie trajektora względem landmarka. Odbywa się bezpośredni kontakt – dotyk.

Cytat 7 zawiera scenę rozszerzoną dla formy on. Scena ta ma związek z czasownikiem based, który koduje wspieranie, jakie jest przyporządkowane partykule przestrzennej on.

On wskazuje lokalizację. Jest przestrzenną partykułą topologiczną. Na pierwszym miejscu jest zwykle wskazywana lokalizacja wyżej niż LM i w bezpośrednim z nim kontakcie, na jego szczycie. Dalej, za J. Yates, można wymienić 34 inne znaczenia, na co nie ma tutaj miejsca (12). Zatem artykuł ten nie obejmuje ich wszystkich. Koncentruje się tylko na znaczeniach związanych bezpośrednio ze sceną główną, gdyż sceny dla nich tworzone w wielu sytuacjach pomagają wybrać właściwą partykułę przestrzenną on lub in.

Partykuła przestrzenna in

Partykuła przestrzenna in leksykalizuje sceny, w których TR występuje w relacji przestrzennej zawierania się w LM. W scenie głównej lub za A. Tyler i V. Evansem (13) protoscenie – kanoniczny LM jest pojemnik z każdej strony ograniczony ścianką bądź ścianą, np. pudełko, w którym kupujemy buty, szafka, w której je przechowujemy, pomieszczenie, w którym stoi szafka, budynek, w którym znajduje się to pomieszczenie. Dalej ciągną się niekanoniczne lub rozszerzone LM, np. ogród, w którym stoi dom, dzielnica, w której mieści się posesja, oraz miasto z tą dzielnicą. Elementem łączącym pojemnik, jakim jest pudełko na buty, z rozszerzonym pojemnikiem, jakim jest ogród lub miasto, okazuje się być granica. W pierwszym przypadku jest to płaszczyzna ze stron: przedniotylnej, bocznych, od góry i od podstawy. W drugim ograniczenie tworzą granice: najpierw ogrodu, potem miasta i państwa, które są zaznaczone na odpowiednich mapach. Znaczenie zawierania TR w ograniczonym pojemniku zostaje rozszerzone do znaczenia zawierania TR w ramach ograniczonej płaszczyzny. Gdyby płaszczyzna nie miała wytyczonych granic, scena nie podlegałaby leksykalizacji za sprawą partykuły przestrzennej in. LM nie byłby obszarem, byłby powierzchnią.

Jednak nie każde ograniczenie jest leksykalizowane przez in. C. Sinha i K. Jensen de López wskazują, że tylko ograniczenie kanoniczne jest leksykalizowane przez in. Kanonicznie odwróconym pojemnikiem jest np. filiżanka. Jeśli TR znajduje się wewnątrz niekanonicznie ustawionego obiektu, np. odwróconej filiżanki, wtedy scena jest leksykalizowana przez partykułę przestrzenną under (14). S. Lindstromberg oprócz formy on przeciwstawia in formę out. Prototypowe znaczenie in przedstawia on jako zamrożony w bryle lodu (15). Jednak landmark w tej scenie jest masą. Scena główna mieści landmark, którym jest ograniczony ścianą z każdej strony pojemnik typu pudełko, czyli wyidealizowany obiekt trójwymiarowy, który funkcjonuje jako zamknięcie (16). Bryła lodu jest także funkcjonującym jako zamknięcie trójwymiarowym obiektem. Poza tym obiektem, w opozycji do in, TR jest leksykalizowany za sprawą out. Oto kilka przykładowych zdań ze sceną główną dla formy in:

8. a. What’s In That Box? – Shows what’s in your computer and how it works. (http://members.aol.com/wbox/wbox.htm)

b. „Traffic In My Head”... ; http://www.jamendo.com/pl/artist/traffic.in.my.head/

c. She said her initial thought when she heard the horn had been to get into her car and move it. „It was so quick that if I had done that, I would have been in the car when it was hit,” she said. (http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/6646331.stm)

9. a. Another brick in the wall is powered by Word-Press 2.2 and K2 Current style is Blue-K2 1.0 by Th3 ProphetMan; http://ati.smutek.pl/

b. The Door in the Floor on IMDb: Movies, TV, Celebs, and more... (http://www.imdb.com/title/tt0348593/)

10. Providing information and advice to Poles who want to study in the UK and offering... Promoting dialogue between societies in Poland and the UK... (http://www.britishcouncil.org/poland.htm)

Cytaty z numerem 8 kontekstualizują in w scenie głównej, czyli trajektor znajduje się w pojemniku. W przykładzie 8a landmarkiem jest pudełko, którym jest komputer, w przykładzie b jest nim ludzka głowa, a w cytacie c – samochód, który jest traktowany jako pojemnik z tego względu, że nie można w jego wnętrzu stać w pozycji pionowej na podstawie, która byłaby w takiej sytuacji traktowana jako platforma. Cytaty z numerem 9 mieszczą landmark na wzór bryły lodu, gdyż jego wnętrze jest masą, nie jest wypełnione przestrzenią. W cytacie 9a landmarkiem jest ściana, a trajektorem cegła. Wspólnie obiekty te tworzą konfigurację zawierania się. To samo zjawisko występuje w cytacie b, gdzie landmarkiem jest podłoga, tak jakby odwrócona ściana, a mieszczącym się w niej trajektorem są drzwi. Drzwi w podłodze tworzą schemat niekanoniczny. Cytat z numerem 10 ukazuje scenę, w której forma in leksykalizuje scenę rozszerzoną. Kraj jest postrzegany jako pojemnik z tego względu, że posiada wytyczone granice, które wpływają na konceptualizowanie trajektora w zamknięciu. Trajektorem są ludzie, landmarkiem kolejno Zjednoczone Królestwo i Polska.

W przykładach od 8 do 9 partykuła przestrzenna in jest związana z objętością, a w cytacie 10 łączy się z wyznaczonym obszarem. Partykuła przestrzenna on w każdym z prezentowanych przykładów jest związana z powierzchnią.

On czy in – wybór partykuły

Angielskie partykuły przestrzenne on oraz in mają bardzo wysoką frekwencję występowania. Uczący się języka angielskiego Polacy oraz inni Słowianie, np. Słoweńcy, borykają się z problemem, dlaczego mówimy, że coś jest in the picture, jeśli w języku polskim zawsze jest na obrazku, a w słoweńskim na sliki. Przyimek ‘na+loc’ w obydwu językach słowiańskich jest w tej scenie tak samo konceptualizowany. Odpowiedź na to pytanie jest prosta. Formy on i in w zdaniu odpowiadającym polskiej wersji Kwiatek jest na obrazku, nie na stole, są konceptualizowane zgodnie z odpowiadającą im sceną główną. Zatem na obrazku oznacza wewnątrz granicy, jaką tworzą ramki lub krawędzie wokół obrazka. Mamy do czynienia z obszarem, nie z powierzchnią, więc wybieramy formę in: The flower is in the picture. Po wybraniu on kwiat mieściłby się na powierzchni zdjęcia, tak jak wazon na stole, na którym leży zdjęcie ze stojącym w wazonie kwiatem. Z kolei druga fraza nie na stole jest tłumaczona z użyciem partykuły on: not on the table. W tej scenie trajektor znajduje się w bezpośrednim kontakcie z powierzchnią stołu. Analogicznie, twarz jest w oknie ‘in the window’, a szron na oknie ‘on the window’, itp.

Częstym problemem dla uczących się języka angielskiego jest konceptualizacja różnicy między in the street/road oraz on the street/road. Oto kilka cytatów:

11. a. ...authorities, and all are common causes of accidents in road haulage... Available from: Road Haulage Association, Roadway House, Bretton Way, Bretton, ... (www.hse.gov.uk/pubns/indg379.pdf)

b. Blindside to mull potholes in road to e-government. What can go wrong? By Wendy M Grossman (www.theregister.co.uk/2007/03/02/egov_potholing/)

12. a. The victim claimed she was punched and robbed in Bromley High Street on Saturday night. (http://www.newsshopper.co.uk/mostpopular.var.1396925.mostviewed.teenage_girl_robbed_in_street.php)

b. To report a tree down in the street, call the Citizens Service Bureau. If urgent service is needed after hours, including weekends and holidays, call 9-1-1... (http://stlcin.missouri.org/FAQs/displaytopicdetail.cfm?TopicID=514)

13. a. Five World War II medals stolen from a war veteran in Sydney's inner west last month have been found dumped on the street. (http://www.abc.net.au/news/newsitems/200705/s1922626.htm)

b. People see us struggle for a living on the street corners of big cities, in front of construction stores, on the sidewalks, in parks and parking lots... (http://www.nnirr.org/news/archived_netnews/losjornales.htm)

c. Parking on the street in Birmingham City Centre, the Gun Quarter and the Jewellery Quarter is divided into four zones. (http://www.birmingham.gov.uk/GenerateContent?CONTENT_ITEM_ID=1453&CONTENT_ITEM_TYPE=0&MENU_ID=12504)

Przykłady 11 i 12 zawierają scenę, w której ulica jest pojmowana jako obszar ograniczony chodnikiem ze strony lewej i prawej. Cytat 11b sprawia, iż wizualizujemy ulicę jako pojemnik typu bryła lodu. W nawierzchni znajdują się dziury, zatem występuje relacja zawierania się w objętości, nie wewnątrz granic obszaru. Przykłady 13 mieszczą scenę, w której ulica jest postrzegana jako powierzchnia, a trajektor znajduje się względem niej w jakiejś relacji, jednak dokładna jego lokalizacja nie jest wiadoma, np. w cytacie 13a. W cytacie b mieszkanie na rogu ulicy nie oznacza jezdni. Dom znajduje się po drugiej stronie chodnika. W cytacie c parkowanie nie następuje na jezdni ograniczonej chodnikiem, ma miejsce na chodniku bądź w specjalnej zatoczce poza jezdnią. We wszystkich przykładach – od 8 do 13 partykuły przestrzenne on oraz in leksykalizują scenę główną dla poszczególnych form. Choć wyjaśnienie jest proste, dalej istnieje pytanie, dlaczego mówimy on the bus, skoro autobus kształtem przypomina pojemnik. Odpowiedź, iż jest to wyrażenie umocowane w języku, nie wystarczy. Musiał być jakiś początek osadzenia go w języku angielskim. C. Zelinsky-Wibbelt wyjaśnia, że w zdaniu The children are riding on the bus nie jest konceptualizowany cały trójwymiarowy pojazd. Ważna jest tylko dwuwymiarowa płaszczyzna, jaką jest podłoga. Wypowiadając to zdanie kiedyś, po wprowadzeniu autobusów, intencją mówiącego było odniesienie do powierzchni. Pierwsze autobusy były w Anglii platformami. Chociaż pojęcie to mogło zaniknąć, gdyż obecne autobusy są obiektami zamkniętymi, wyrażenie przetrwało i odnosi się także do czynności jechania w dużych pojazdach, np. ride on a plane, ride on a train, ride on a ship. Inne wyjaśnienie użycia on w tym kontekście dotyczy czasownika ride, którego pierwotne i typowe znaczenie jest związane z jechaniem na grzbiecie zwierzęcia. Użycie to prowadzi do sytuacji, kiedy pasażerowie są przewożeni przez sztuczny środek transportu (17).

W dużym pojeździe występuje element funkcyjny, którym jest wsparcie na platformie uczestniczące w scenie głównej dla on.

Podsumowanie

W artykule zostały przedstawione znaczenia partykuł przestrzennych on oraz in odnoszące się do sceny głównej. W praktyce glottodydaktycznej, w pracy z grupami na każdym poziomie zaawansowania, wciąż zauważam, iż znajomość protosceny pomaga uczniowi właściwie konceptualizować te formy i prawidłowo ich używać. Oprócz wyjaśnienia dotyczącego konfiguracji w scenach dla tych partykuł niezmiernie pomocne są ćwiczenia leksykalne. Internet jest kopalnią przykładów. Tak jak w cytacie z numerem 2b „przykłady leżą na podłodze”.

Adnotacje:
1) Dr Dorota Chłopek jest wykładowcą języka angielskiego w Studium Języków Obcych Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej.
2) Por. A. Tyler, V. Evans (2003), The Semantics of Prepositions. Spatial Scenes, Embodied Meaning and Cognition, Cambridge: Cambridge University Press.
3) O znaczeniu ucieleśnionym pisał G. Lakoff w: Women, Fire, and Dangerous Things, Chicago: The University of Chicago Press. 1990 [1987].
4) Por. G. Lakoff, M. Turner (1989), More Than Cool Reason: A Field Guide to Poetic Metaphor, Chicago: University of Chicago Press.
5) Pojęcia trajektor i landmark zostały wprowadzone przez R.W. Langackera w: Foundations of Cognitive Grammar. Volume I Theoretical Prerequisites, Stanford, California: Stanford University Press, 1987, s. 231.
6) Termin path, odnoszący się do ruchu i lokalizacji, został wprowadzony przez D.C. Bennetta w: Spacial and Temporal Uses of English Prepositions: An Essay in Stratificational Semantic, London: Longman, 1975.
7) Domeny lokacyjna i konfiguracyjna zostały przedstawione przez R.W. Langackera w: Foundations of Cognitive Grammar. Volume I Theoretical Prerequisits, Stanford, California: Stanford University Press. 1987, s. 152-153. Badacz określa czas i przestrzeń głównymi domenami konfiguracyjnymi. Jako przykład domen lokacyjnych podaje temperaturę i kolor. Odczuwanie temperatury nie jest definiowane za sprawą konfiguracji, raczej czyni to lokalizacja na jednowymiarowej skali. Wrażenie pozostawione przez kolor jest podobnie tworzone przez jakąś wartość ze względu na każdy z trzech parametrów przestrzeni koloru. Por. Ibidem.
8) Por. C. Zelinsky-Wibbelt (1993), Interpreting and translating prepositions: A cognitively based formalization, w: C. Zelinsky-Wibbelt (red.), The Semantics of Prepositions. From Mental Processing to Natural Language Processing, Berlin/New York: Mouton de Gruyter, s. 365. Zdania numer (4) i (5).
9) Por. C. Goddart (2002), On and on: Verbal explications for a polysemic network, w: „Cognitive Linguistics” 13-3. Walter de Gruyter, s. 277.
10) M. Bowerman przypisuje formie on następujące funkcje: ‘contact’ i/lub ‘contiguity’ and ‘support’ oraz inne ‘connection’ lub ‘attachment’. Por. M. Bowerman (2002), The origins of children’s spatial semantic categories: Cognitive versus Linguistic determinants, w: J. Gumperz, S.C. Levinson (red.) „Rethinking Linguistic Relativity”, CUP, s. 153, w: C. Goddard, Ibidem, s. 279.
11) Por. C. Goddart, Ibidem, s. 282.
12) J. Yates (1999), The Ins and Outs of Prepositions, New York: Barron’s, s. 87-96.
13) Por. A. Tyler, V. Evans. Ibidem.
14) Por. C. Sinha, K. Jensen de López (2000), Language, culture and the embodiment of spatial cognition, w: „Cognitive Linguistics” 11-1/2. Walter de Gruyter, s. 32.
15) Por. S. Lindstromberg (1997), English Prepositions Explained, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, s. 71.
16) Por. A. Tyler, V. Evans, Ibidem. Także C. Zelinsky-Wibbbelt, Ibidem, s. 372.
17) Por. C. Zelinsky-Wibbelt, Ibidem, s. 369-370.

Bibliografia

Goddart C. (2002), On and on: Verbal explications for a polysemic network, w: „Cognitive Linguistics” 13-3. Walter de Gruyter.

Lakoff G. (1990 [1987]), Women, Fire, and Dangerous Things. Chicago: The University of Chicago Press.

Lakoff G., M. Turner (1989), More Than Cool Reason: A Field Guide to Poetic Metaphor, Chicago: University of Chicago Press.

Langacker R.W. (1987), Foundations of Cognitive Grammar. Volume I Theoretical Prerequisites, Stanford, California: Stanford University Press.

Lindstromberg S. (1997), English Prepositions Explained, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Sinha C., K. Jensen de López (2000), Language, culture and the embodiment of spatial cognition, w: „Cognitive Linguistics” 11-1/2. Walter de Gruyter.

Tyler A., V. Evans (2003), The Semantics of Prepositions. Spatial Scenes, Embodied Meaning and Cognition, Cambridge: Cambridge University Press.

Zelinsky-Wibbelt C. (1993), Interpreting and translating prepositions: A cognitively based formalization, w: C. Zelinsky-Wibbelt (red.), „The Semantics of Prepositions. From Mental Processing to Natural Language Processing”, Berlin/New York: Mouton de Gruyter.

Yates J. (1999), The Ins and Outs of Prepositions, New York: Barron’s.

(maj 2007)